Wspólność majątkową małżonków można znieść orzeczeniem sądu, o czym stanowi przepis art. 52 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Na skutek nowelizacji z 17 czerwca 2004 r. określenie ustanowienie rozdzielności majątkowej zastąpiło zniesienie wspólności majątkowej. Rozumienie tych pojęć jest jednak tożsame. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd zaliczane jest do przymusowych ustrojów majątkowych, gdyż odbywa się wbrew woli jednego z małżonków.
Kiedy wnosić o ustanowienie rozdzielności majątkowej?
Konieczność uzyskania orzeczenia sądu ustanawiającego rozdzielność majątkową, a tym samym znoszącego wspólność majątkową między małżonkami, wynika z konfliktu zainteresowanych stron – tj. braku porozumienia stron co do kształtu ustroju majątkowego w małżeństwie. Zazwyczaj, dotyczy sytuacji faktycznego rozpadu związku stron, przy okazji przedłużającego się procesu rozwodowego lub przed wniesieniem sprawy o rozwód, w szczególności, gdy strony od dłuższego czasu żyją osobno i osobno prowadzą gospodarstwa domowe.
Ustawodawca przewidział możliwość ustania wspólności majątkowej w dowolnym czasie trwania małżeństwa, ale jej dopuszczalność znacznie ograniczył do tzw. ważnych powodów. Ograniczenie to ma zastosowanie tylko w sytuacjach, w których jeden z małżonków żąda ustanowienia rozdzielności majątkowej i następuje to wbrew woli drugiego współmałżonka. Wprowadzenie tej zasadniczej przesłanki „ważne powody” zastępuje niejako brak zgody drugiego małżonka na zniesienie wspólności majątkowej.
Wskazać należy, że jeśli oboje małżonkowie są zgodni co do ustanowienia rozdzielności majątkowej między nimi, to zgodnie z art. 47 par. 1 k.r.o. zniesienie wspólności następuje w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego bez podania jakichkolwiek powodów.
Co oznacza pojęcie „ważny powód”?
Ustawa nie zawiera definicji pojęcia „ważne powody”. Niemniej, za ważny powód uważa się już samo zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków, natomiast nie jest konieczne udowodnienie naruszenia tegoż interesu. Wystarczy już, że zagrożone zostają same podstawy ekonomiczne, bez których rodzina nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Na względzie trzeba mieć dobro rodziny, któremu nie służy wspólność majątkowa.
Nie można ogólnie określić, kiedy zachodzą „ważne powody” zniesienia wspólności majątkowej, ponieważ ich istnienie zależy od konkretnego stanu faktycznego. Wydawać by się mogło, że tymi ważnymi powodami będą naganne, zawinione zachowania małżonka, ale jak się okazuje, nie jest to regułą. Ważnym powodem może być również zachowanie, które nie uznajemy za naganne. Przykładem takiego zachowanie może być zaginięcie małżonka. Z pewnością za „ważne powody” nie można uważać wyłącznie okoliczności natury majątkowej, takich jak np. trwonienie dochodów przez współmałżonka. Te związane ze sferą niemajątkową, np. konflikty osobiste, również mogą być brane pod uwagę.
Separacja faktyczna
„Ważnym powodem” ustanowienia rozdzielności majątkowej małżonków może być ich separacja faktyczna, ale w tym przypadku trzeba pamiętać, że nie każda separacja faktyczna na to zezwala. Istotnym jest, aby separacja uniemożliwiała lub utrudniała współdziałanie małżonków w sprawowaniu zarządu majątkiem wspólnym. Do ustalenia separacji nie ma znaczenia, czy zachodzi zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Ustanowienia rozdzielności majątkowej może zażądać także małżonek, który zawinił separacji. Jednakże jego wina jest brana pod uwagę tylko z perspektywy zasad współżycia społecznego. Kwestia winy małżonka, który chce zniesienia wspólności majątkowej, może nie być obojętna. Jeżeli ustanowienie rozdzielności byłoby szkodliwe dla małżonka, który nie ponosi winy, a z żądaniem wystąpiłby małżonek winny separacji i rozkładowi pożycia, to dobro małżonka niewinnego powinno przeciwdziałać zniesieniu wspólności. Trzeba mieć wówczas na uwadze, iż rozdzielność majątkowa może pogorszyć w znacznym stopniu sytuację tego małżonka, a także nie pozostawić obojętna wobec dobra rodziny.
Działalność gospodarcza
Kolejną ważną przyczyną zniesienia wspólności majątkowej może być działalność gospodarcza. Zwykle, gdy działalność gospodarcza małżonka przynosi zysk, małżonkowie akceptują wspólność majątkową, natomiast gdy działalność ta związana jest ze stratami, pojawiają się długi, wówczas podejmują działania, aby zapobiec utracie majątku. Stąd pojawiło się pytanie, czy te niepowodzenia w prowadzeniu działalności gospodarczej, już samo ryzyko ich wystąpienia, można uznać za ważny powód. Istotne jest, by znalazł zastosowanie art. 52 par. 1 k.r.o., ustalenie, iż dochodzi do zagrożenia podstawy materialnej rodziny, do której przyczynia się złe wykonywanie działalności gospodarczej przez jednego z małżonków. W tym wypadku, ustalić należy, czy współmałżonek nie miał wpływu na prowadzoną działalność drugiego małżonka. Jak wiadomo, każda działalność gospodarcza może okazać się niepowodzeniem, dlatego w myśl art. 24 k.r.o. przyjmuje się, że małżonkowie zajmują co do prowadzonej działalności wspólne stanowisko, wobec czego godzą się na ryzyko z nią związane. Cała rodzina, prowadzącego działalność gospodarczą, musiała godzić się na wszelkie niepowodzenia, jeżeli korzystała z dochodów, jakie przynosiła działalność. Dopiero taki dług, który w żaden sposób nie był usprawiedliwiony interesem rodziny, pozwala zakwalifikować zachowanie małżonka jako naganne i skutkować, uznaniem go za „ważny powód” ustanowienia rozdzielności majątkowej.
Inne „ważne powody”
Na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego można wskazać pewien katalog ważnych powodów, do którego praktyka zalicza: trwonienie wspólnego majątku przez jednego z małżonków, alkoholizm małżonka, utrudnienie bądź niemożliwość wykonywania zarządu majątkiem wspólnym, zadłużenie majątku wspólnego, separację czy chęć nabycia majątku wbrew zgodzie drugiego małżonka. Dużą rolę odgrywa przy określaniu ważnych powodów wielkość majątku wspólnego, a także wielkość majątku osobistego małżonków. Nie bez znaczenia pozostaje wykorzystywanie uzyskanych kredytów czy pożyczek, a także ich zabezpieczanie.
Celem uzyskania porady w sprawach ustanowienia rozdzielności majątkowej, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.
Agnieszka Skoracka – adwokat