Rodzaje testamentów

Każdy z nas, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych (zatem osoba pełnoletnia wobec której nie zostało orzeczone, choćby częściowe, ubezwłasnowolnienie) ma możliwość zagospodarowania zgromadzonego majątku po swojej śmierci. Temu celowi służy testament, czyli oświadczenie woli, wskazujące komu, po naszej śmierci, należy przekazać nasz majątek lub jego konkretną część. W przypadku braku testamentu, spadek odziedziczą nasi najbliżsi według zasad przewidzianych w kodeksie cywilnym.

Testament, aby był skuteczny, musi spełnić szereg wymogów formalnych. W zależności od rodzaju testamentu. Wymogi te mogą się różnić, o czym szczegółowo, poniżej. 

Najbardziej rozpowszechnione są testamenty tzw. zwykłe. Wśród których ustawa wyróżnia wyróżnia testamenty: holograficzny, notarialny i allograficzny.

Testament holograficzny

Testament holograficzny, czyli testament własnoręczny. Może go sporządzić każdy, samodzielnie, bez udziału świadków. Wystarczy kartka papieru i długopis. Warunkiem koniecznym jest spisanie testamentu samodzielnie i odręcznie – nie można spisać go na maszynie ani na komputerze. Nie można go również podyktować osobie trzeciej. Testament taki należy opatrzyć datą jego sporządzenia oraz odręcznym podpisem. Należy też zadbać o to, by testament był czytelny.

Testament notarialny

Testament notarialny, czyli sporządzany przy udziale notariusza w formie aktu notarialnego. Testament ten uznawany jest za najbezpieczniejszą formę testamentu, gdyż bardzo trudno podważyć jego ważność. Notariusz, w obecności którego, oświadczamy swoją wolę, ma obowiązek zbadać, czy posiadamy zdolność do sporządzenia testamentu, czy działamy samodzielnie i swobodnie, zgodnie z własną wolą i osądem, który nie jest zaburzony przez stan zdrowia lub wpływ osób trzecich. Ponadto, notariusz dba o zachowanie wszystkich wymogów prawnych testamentu, nie musimy się zatem martwić, że o czymś zapomnimy. 

Testament notarialny pozostaje u notariusza, a zatem nie ma możliwości jego zniszczenia czy ukrycia. Testament można też zarejestrować w specjalnym rejestrze, dzięki temu spadkodawcy będą mogli uzyskać wiedzę o testamencie po naszej śmierci. Nie musimy zatem ujawniać naszej ostatniej woli za życia. 

Procedura sporządzenia testamentu jest bardzo prosta i niedroga. Notariusz spisuje wolę spadkodawcy, a następnie ją odczytuje i w przypadku braku zastrzeżeń, spadkodawca oraz notariusz podpisują dokument. Zasadniczo odbywa się to w kancelarii notarialnej, jednakże w wyjątkowych sytuacjach, testament może zostać sporządzony także poza kancelarią, w dowolnym miejscu, dogodnym dla spadkodawcy. Najczęściej ma to miejsce w miejscu zamieszkania spadkodawcy lub w szpitalu.  

Testament allograficzny

Testament alograficzny, czyli zwykły testament ustny. Jego skuteczne sporządzenie wymaga obecności urzędnika – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu, sekretarza gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego oraz dwóch świadków. 

Spadkodawca składa oświadczenie, a urzędnik spisuje protokół, który później odczytuje. Protokół podpisują wszystkie uczestniczące w czynności osoby, tj. spadkodawca, urzędnik oraz świadkowie. 

Należy pamiętać, że osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić takiego testamentu.

Drugą grupą testamentów, nieco mniej popularnych, z uwagi na rzadziej występujące okoliczności umożliwiające ich skuteczne sporządzenie, są testamenty szczególne. Do grupy tej zaliczamy testamenty: ustny, podróżny i wojskowy. 

Ich szczególność polega na tym, że mogą zostać sporządzone tylko w sytuacjach wskazanych w Kodeksie Cywilnym. Zgodnie z przepisem art. 955 Kodeksu Cywilnego, testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Testament ustny

Testament ustny można sporządzić, tylko gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, a okoliczności uniemożliwiają lub znacznie utrudniają sporządzenie testamentu w formie zwykłej. W tym przypadku swoją wolę spadkodawca oświadcza w obecności co najmniej 3 świadków. Konieczne jest, aby wszyscy świadkowie byli jednocześnie, osobiście obecni przy oświadczaniu woli spadkodawcy. Następnie jeden ze świadków lub osoba spoza grona świadków spisuje oświadczenie spadkodawcy w ciągu roku od jego złożenia. Testament musi zostać podpisany przez wszystkich świadków lub co najmniej dwóch świadków i spadkodawcę, a ponadto musi być zaopatrzony w datę i miejsce złożenia oświadczenia oraz sporządzenia testamentu. Jeżeli testament nie zostanie spisany, wówczas możliwe jest jego zatwierdzenie przed sądem w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku. Wówczas sąd wzywa wszystkich świadków, by złożyli zgodne zeznania co do treści złożonego oświadczenia przez spadkodawcę. Jeżeli przed sądem nie mogą stawić się wszyscy świadkowie, wystarczy obecność tylko dwóch.

Testament podróżny

Ten rodzaj testamentu dopuszczalny jest w przypadku, kiedy podróżujemy statkiem powietrznym lub morskim. Spadkodawca oświadcza swoją wolę dowódcy statku lub jego zastępcy, w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, a następnie odczytuje ją przy świadkach i spadkodawcy. Kolejnym krokiem jest podpisanie tak sporządzonego testamentu przez spadkodawcę, świadków oraz dowódcę statku (zastępcę). Z tego rodzaju testamentu mogą skorzystać również osoby głuche lub nieme. Co istotne, ważna jest obecność dowódcy statku lub jego zastępcy – nie można upoważnić do tej czynności innej osoby. Nie musi też wystąpić obawa rychłej śmierci czy okoliczności uniemożliwiających lub utrudniających sporządzenie testamentu w formie zwykłej. Jeżeli nie można spełnić wyżej wymienionych wymogów, np. przez nieobecność dowódcy, zawsze istnieje możliwość sporządzenia testamentu w formie ustnej – ale trzeba spełnić wymogi przewidziane dla tej formy.

Testament wojskowy

Kwestie dot. sporządzania testamentów wojskowych zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych z 30 stycznia 1965 r. (Dz.U. z 1965 r. Nr 7, poz. 38). Testamenty wojskowe mogą sporządzać: żołnierze Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych, osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym (członkowie personelu stowarzyszenia “Polski Czerwony Krzyż” i innych stowarzyszeń udzielających pomocy wojskowej służbie zdrowia, osoby wykonujące czynności duszpasterskie w Siłach Zbrojnych, członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych) oraz osoby cywilne, jeżeli znajdują się na obszarze będącym pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej lub na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych. 

Przewidziano trzy formy, w jakich może zostać sporządzony testament wojskowy. Pierwsza polega na tym, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę. Następnie protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy. W drugiej formie spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie. W trzeciej formie przewidziano, że jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy. Tak sporządzony testament, po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki, podpisują wszyscy trzej świadkowie. W razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności, zachowanie tych form testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych.

Celem uzyskania porady w sprawach spadkowych, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.

Agnieszka Skoracka – Adwokat